Konstanty Ildefons Gałczyński - Carmen Sowizdrzalicum

Bronisław Jamontt, Uliczka Żydowska w Wilnie, 1934

O puentę, o cezurę,

ekspozycję, fioriturę,

o wszystek sekret retorów!

A koledzy niech się błąkają...

we mgle... pod redakcjami, próżno swych nazwisk szukając...

bo wiersz „Jesień”..., pójdzie lecz na wiosnę.

Mnie zaś poczucie koniunktury,

willę, marmury, sławę Kiepury,

szampan, kotlety perfumowane.

I żeby-ch miał jednakową pasję

czy proletarjat śpiewam, czy białą akację,

rewolucję mas, czy śmietanę.

Bez p a t r i p a t r i a e, bez wzmianek w gazecie,

bez pomp i trąb uroczystych

niech umrą wszyscy zdolniejsi poeci

na tyfus zwany plamistym.

Niech się to stanie,

o Piękny Panie,

gdzieś koło Nowogródka;

a gdy się zacznie śmiertelna udręka,

niech wyjdzie na jaw, że trumięka

jest o pół metra za krótka.

Już nie dodaję dla matek obłąkania,

że synek umarł bez „Zbiorowego Wydania”.

A mnie assonanse i tryle

i twarde pytanie: – Ile?

gdy zechcą mój wiersz wydrukować;

wiek wieków królujesz który,

zaświeć swą gwiazdką zgóry,

do Kasy dziecinę prowadź!

Dyplom L. O. P. P.
honorowy zaraz mieć chcę,

a paszport brytyjski po latach kilku;

a kiedy już będę trup,

w następnym awatarze zrób

mnie pijanym właścicielem cyrku.

NASTĘPUJE ANTYFONA:

Tak modlę się, błędny anioł,

gdy niczem Pascal stoję nad otchłanią,

zagapiony z mostu w Wilenkę.

Już Heraklit powiedział z lwowska: – P a n t a r h e i!

Fakt. Więc gdy jucha proletarjacka si lei,

moje burżujskie gwiazdy taką śpiewają piosenkę:

JUŻ SIĘ ZACZYNA,

JUŻ SIĘ ZACZYNA:

ZARAZ PRZYJDZIE NA MOST DZIEWCZYNA

ZE WSCHODU W LAZUROWEJ KARECIE;

SMAGŁA DZIEWCZYNA O RZEWNYCH RZĘSACH,

CO KOCHA MATKĘ BOSKĄ I DICKENSA

I SERCEM ŚWIECI POECIE.

Bolesławowi Micińskiemu

Tadeusz Różewicz - Sława

Jerzy Nowosielski, Egzekucja, 1949

pewien dziennikarz

z miejscowej gazetki

co o mnie pisze

„znany wrocławski poeta”

a mówi do mnie

„Panie Stanisławie”

czuję się dotknięty

miła panienka

„też” dziennikarka

z regionalnego dodatku

stołecznej Gazety

ma tylko jedno pytanie

ale zadaje trzy

nie czekając na odpowiedź

tłumaczę grzecznie

że jestem zmęczony chory

że jestem stary

że mam pusto w głowie

„pan kokietuje!”

tu się załamuję

proszę niech pani pyta

potem czytam

że urodziłem się w Radomiu

w roku 1821

że po wojnie odwiedziłem

Leopolda Staffa w Radmosku

który był Nestorem poezji

i mieszkał na czwartym piętrze

w dwupiętrowej kamienicy

bez windy ale za to z żoną panią Heleną

i pieskiem Hecunią

tu się załamuję

(ale nie prostuję...)

czasem słyszę w słuchawce

głos o nienaturalnym

lecz głębokim brzmieniu

to wytrawna pani redaktorka

mówi do mnie z czarującym uśmiechem

„podaj łapę”

(przepraszam! to z telewizorka)

słucham?!

czy to pan profesor?

tak!

lecz nie jestem profesorem!

Tylko trzy pytania panie profesorze

pod koniec wieku

zwracamy się... do wybitniejszych...

„czy pan wierzy w Boga osobowego?”

na boga! niechże się pani

zlituje... owszem, ale bez brody!

co jeszcze?

„ma pan opinię człowieka

który nie lubi dziennikarzy...”

ależ, proszę pani!... chwileczkę

tylko odłożę szczoteczkę...

wczoraj słyszałam w radio

wiersz który nad pana kołyską

poetycką napisał nasz noblista

Czesław Miłosz

że wszystkie instrumenty

wielkiej orkiestry

grały zgodnie na pana urodzinach

przepraszam, panie Tadeuszu,

przecież pan zna ten utwór?...

jak pan przyjął ten piękny gest

starszego Kolegi

gest tak rzadki w świecie literatury

pięknej niskiej i wysokiej

po 50 latach

zadedykowałem Miłoszowi wiersz

poeta emeritus

to mu pan przyłożył! Panie Tadziu!

nie przyłożyłem tylko poświęciłem

a czy nie naruszę pana prywatności

jeśli spytam Pana jak się pan czuje

jako klasyk za życia kontrowersyjny

żywy pomnik

i co pan panie Tadku na te decyzje

komitetu nagrody naszego polskiego

Nobla która niewątpliwie jest nasza

Nike do której był pan nominowany

bezowocnie nawet dwukrotnie

czy pan nie czuje się dotknięty

chwileczkę! może odpowiem na pierwsze

pytanie! jako żywy pomnik mam

pewne kłopoty z prostratą przejęzyczyłem

się to się zdarza na cóż

jak to mówią „choroba kardynałów”

(śmiech)

co do drugiego pytania oświadczam

że nie czuję się dotknięty nominacjami

i chętnie się zgodzę na trzecią nominację

a nawet nagrodę...

bo słyszałem że wielu pisarze

nawet nie chce słyszeć o tej

nagrodzie i odrzuca ją

od siebie przed nominacją mówiąc

że to wszystko jest pozbawione smaku

to kwestia smaku

czasem mówienie o dobrym smaku

jest w złym smaku

smacznego!

panie Tadku! jest pan cudowny!
całuję pana (słyszę w słuchawce

cmoknięcia słuchawka poci się

moje ucho też) czy mogę to

puścić na antenę w bloku

kulturalnym z wierszami

przemiłej poetki Tupalskiej-Psi

psińskiej primo voto Plattfus, nie

czytał pan?! miała cudowną wystawę

razem z mężem on maluje od świtu

a ona pisze śpiewa komponuje instaluje

muszę pana zabrać do ich cudownego

domku nad jeziorem Wdzydze

oczywiście trzy koty i francuski

kundelek z metryczką ha ha ha urodzenia

więc Mistrzu jesteśmy

umówieni?! Gratuluję nomminacji!

„bywałem ja od Boga nagrodzony

rzeczą mniej wielką

spadłym listkiem do szyby przyklejonym

deszczu kropelką”

no nie! to bomba!
czy mogę naruszyć pańską prywatność

i zapytać kiedy pan tę perełkę napisał

dziękuję! proszę słuchać o północy

w tłusty czwartek dziękuję!

pa! pa! Ach! zapomniałam... czy

to prawda że na cmentarzu w Helsinkach

wystawiono panu pomnik

starej kobiety

a przecież pan gdzieś napisał

o śmierci poezji czy Pan jeszcze

podtrzymuje to twierdzenie

pan jest tuzem kultury

dolnośląskiej do pary

z Henrykiem Tomaszewskim

czy to prawda że ma pan swój

domek w Muzeum Zabawek

w Karpaczu? mówią o Panu

że pan nie lubi rodzinnego Radomia

Radomska proszę pani Radomska

podałem pani redaktor

serdeczny palec

ale chwyciła mnie za rękę

i zadała mi mnóstwo pytań

w tym trzy podchwytliwe

mimo że jest pan ateistą

napisał Pan z naszą noblistką

panią Wisławą

dytramb na cześć teściowej

prezydenta Bieruta

który został przetłumaczony

na język czechosłowacki

mea culpa mea culpa

mea maxima culpa

to po łacinie panie profesorze?

przepraszam ale nas nie

uczono łaciny w PRL-u

wprawdzie to przysłowie

jest tak popularne że

nie trzeba go tłumaczyć

słuchaczom naszego radia

Czasem już od rana dzwonią

telefony (mój stary telefon nie

jest zastrzeżony)

czasem coś brzęczy w słuchawce

coś mi dzwoni w uchu

(czy aby nie jestem znowu

na podsłuchu...) ach! poeto stary

to jakieś majaki pałuby moczary

świerszcze w telefonie

uszkodzona koperta

w folii (jak w kondonie?)

(pewnie to brzydkie słowo

inaczej się pisze?) proszę?

nic nie słyszę!

czasem słyszę w słuchawce

„panie reżyserze

nad czym pan pracuje”

nie jestem reżyserem

jestem emerytem

a nad czym pracuję?
pracuję nad pitem

dzwoni student „po piwie”

w sprawie Kartotekiże rozrzucona...
dzwoni uczeń

z podstawowej szkoły

„czy to pan Różewicz
ten sam co parę wierszów napisał?”
tak to ja

„bo ja chcę pana Różewicza spytać

co jest podmiotem

we wierszu plemnik w spodniach?”

Zawsze w październiku (na moje urodziny)
zapitowywują mnie czy się cieszę

że ktoś inny dostał nobla

odpowiadam że się cieszę

a co pan sądzi o nagrodzi

dla Dario Fo?

Mało znam twórczość noblisty

ale fragmenty które mogłem

poznać bardzo mi się podobały

nagroda

nabrała rumieńców

czasem dobrze nagrodzić

błazna nie kapłana

Dario Fo jest niewątpliwie ciekawszy

od Salmonelli Lagerloff

Po roku znów

pytają co sądzę o nagrodzie nobla

dla pisarza portugalskiego

„jakaś pani prosi pana do telefonu”

przepraszam, kto mówi?
przepraszam nie przedstawiłam się

Mirandolla Przepuklińska-Kluska

czy sądzi pan że werdykt

słyszałam mimo woli w domu pracy

twórczej rozmowę którą pan prowadził

z panem Henem

który powiedział że Sara

ma go też lub coś w tym rodzaju

czy pan może uchylić rombek

tajemnicy o jaką Sarę panom

się rozchodziło

w domu pracy twórczej?

proszę panią (i proszę pani)

tu nie chodziło o Sarę która

ma go ale laureata nagrody

Nobla portugalskiego pisarza

Saramago Hen mi dał receptę

jak łatwiej w podeszłym wieku

zapamiętać jakieś nazwisko

lub nazwę to taka sztuczka

mnemotechniczna

jednym słowem Saramago

teraz będę pamiętał...

a co pan sądzi o tej nagrodzie?

czy to nie potknięcie sędziwego komitetu?

pisarz wydaje mi się sympatyczny

nie wiem czemu ta nagroda wyzwala

takie emocje wśród pisarzy

nagroda jak nagroda...

Oj! panie Staszku, ale z pana ziółko!

przepraszam! zaschło mi w gardle

błony śluzowe struny głosowe

ślimak w uchu wszystko wysycha panno...

przepraszam... jak Pani a imię?

Oj panie profesorze

pan mnie molestuje... a ja mam

do pana jeszcze jedno pytańko...

strzelam!

czy pan widział Ogniem i mieczem?

nie widziałem

(po drugiej stronie cisza!)

widziałem za to Quo vadis

w roku 1936

(po drugiej stronie drutu przyspieszony

spazmatyczny wydech i wdech)

ale czy pan jako mężczyzna uważa

że Skrzetuski jest lepszy w parze z Heleną

czy też Bohun pozbawiony Skorupki

Helena wydaje mi się troszkę zimna

w powieści przypomina raczej Longinusa

Podbipiętę... Zagłoba ma więcej temperamentu..

nie mówiąc już o Chmielnickim...

przeprasz, panie profesorze! ale nasz czas

na antenie mi się skończył pa! pa!

cdn.

luty 1999

Jerzy Nowosielski, Kobiety na statku, 1953

Cyprian Kamil Norwid - Na zgon poezji

Ona umarła!... są-ż smutniejsze zgony?
I jak pogrzebać tę śliczną osobę?
Umarła ona na ciężką chorobę,
Która się zowie: pieniądz i bruliony.
Pamiętasz dobrze oną straszną dobę,
Gdy przed jej łożem stałem zamyślony,
Łzę mając wielką w oku, co szukało,
Czy to, co gaśnie, jest duch albo ciało?

Ona zaś (mówię: Poezja), swe ramię
Blade ku oknu niosąc, znak mi dała,
Bym światło przyćmił, bo uśmiechy kłamie,
Jakby jej w oczy wiosna urągała.
Nie wiem, czy ranę dostrzegłem, czy znamię,
Pod lewej piersi cieniem, gdy zadrżała?...
O, byłem smętny, jak odtąd nie bywam,
Gdy mam już cmentarz i na nim kwiat zrywam.

Umarła ona (Poezja), ta wielka
Niepojednanych dwóch sfer pośrednica,
Ocean chuci i rosy kropelka,
Ta monarchini i ta wyrobnica -
Zarazem wielce wyłączna i wszelka,
Ta błyskawica i ta gołębica...
Gdy ci, co grzebać mają za rzemiosło,
Idą już piaskiem zasypywać wzniosłą!

Odtąd w przestronnym milczenia kościele,
Po brukowaniu się przechodząc płaskiem,
Nie jej ja depcę grób... lecz po tych dziele
Stąpam, co cmentarz wyrównali piaskiem.
Aż się zamyślą myśli niszczyciele,
I grom zawołam, by uderzał z trzaskiem,
Wiedząc, iż ogień dla bez ognia ludzi,
Choćby w krzemieniach spał, w niebie się zbudzi

Ivry, 1877

Kazimierz Wierzyński - Wyprawa naukowa

KwieKulik, Pomnik bez paszportu

Jedzie kultura i wiedza

Wartburgiem na Zachód,

Florencja, może Sycylia,

20 lat ciułali oboje,

20 lat czekali oboje,

On profesor uniwersytetu,

Ona profesor uniwersytetu,

Wiozą niecierpliwy, zachłanny mózg,

Wiozą ojczysty dobrobyt,

Śpiwór zamiast hotelu,

Jeden worek kartofli,

Jeden worek konserw,

Bo tyle uciułali

Przez 20 tłustych lat

Na nieuleczalną chorobę,

Na klaustrofobię

Polaków.

Marcin Maciejowski, Roman i Magda, 2008

Kuba Malinowski vel Przybyłowski - My

Mnóstwo poprawek

Sporo skreśleń

Wisława Szymborska - Chmury

Jan Stanisławski, Stodoły w Pustowarni, 1903

Z opisywaniem chmur 
musiałabym się bardzo śpieszyć - 
już po ułamku chwili
przestają być te, zaczynają być inne.


Ich właściwością jest
nie powtarzać się nigdy
w kształtach, odcieniach, pozach i układzie.


Nie obciążone pamięcią o niczym,
unoszą się bez trudu nad faktami.


Jacy tam z nich świadkowie czegokolwiek - 
natychmiast rozwiewają się na wszystkie strony.


W porównaniu z chmurami 
życie wydaje się ugruntowane,
omal że trwałe i prawie że wieczne.


Przy chmurach 
nawet kamień wygląda jak brat,
na którym można polegać,
a one cóż, dalekie i płoche kuzynki.


Niech sobie ludzie będą, jeśli chcą,
a potem po kolei każde z nich umiera,
im, chmurom nic do tego
wszystkiego
bardzo dziwnego.


Nad całym Twoim życiem
i moim, jeszcze nie całym,
paradują w przepychu jak paradowały.


Nie mają obowiązku razem z nami ginąć.
Nie muszą być widziane, żeby płynąć.

Julian Tuwim - O pewnym pieńku

Zacietrzewiona w głupiej złości
Z byle redakcji byle gnida,
Co w mojej Poetyckiej Mości
Umiała dostrzec tylko Żyda;

Nadęty bałwan nad bałwany,
Impertynencik, impotencik,
Na żółć swą w braku spermy zdany,
Świętej pamięci ćwierćtalencik.

Bóstwo żandarmów, klech, dziedziców,
był, co już tępym rogiem bodzie,
A imponuje wdziekiem wiców
Swej ciotce albo golibrodzie.

Pieczeniarz, amant dwóch Żydówek,
Kiep, krytykaster, estetetryk,
Który, nim skrobnie kilka słówek,
Zagląda w spodnie i do metryk.

Grafomanowa zgrana płyta
Skryba, skrobiący na odcinek,
Arcykanalia, abderyta,
kramów i jatek beniaminek;

Ten sam, ten sam, co ze mną wojnę
Prowadzi tym sposobem nowym.
Że mnie imieniem ochrzcił "Jojne",
A sam jest srulem - zawodowym.

Konstanty Ildefons Gałczyński - Pieśń o fladze

Włodzimierz Pawlak, Polacy formują flagę narodową, 1989

Jedna była — gdzie? Pod Tobrukiem.
Druga była — gdzie? Pod Narvikiem.
Trzecia była pod Monte Cassino.

A każda jak zorza szalona,
biało-czerwona, biało-czerwona!
czerwona jak puchar wina,
biała jak śnieżna lawina,
biało-czerwona.

Zebrały się nocą flagi.
Flaga fladze dodaje odwagi:
— No, no, nie bądź taka zmartwiona.
Nie pomogą i moce piekła:
jam ciebie, tyś mnie urzekła:
nie zmogą cię bombą ni złotem
i na zawsze zachowasz swą cnotę.
I nigdy nie będziesz biała,
i nigdy nie będziesz czerwona,
zostaniesz biało-czerwona
jak wielka zorza szalona,
czerwona jak puchar wina,
biała jak śnieżna lawina,
najukochańsza, najmilsza,
biało-czerwona.

Tak mówiły do siebie flagi
i raz po raz strzelił karabin,
zrobił dziurę w czerwieni i w bieli.
Lecz wołały flagi: — Nie płaczcie!
Choćby jeden strzępek na maszcie,
nikt się zmienić barw nie ośmieli.
Zostaniemy biało-czerwone,
flagi świete, flagi szalone.
Spod Tobruka czy spod Murmańska,
niech nas pędzi dola cygańska,
zostaniemy biało-czerwone,
nie spoczniemy biało-czerwone,

czerwone jak puchar wina,
białe jak śnieżna lawina,
biało-czerwone.

O północy przy zielonych stolikach
modliły się diabły do cyfr.
Były szarfy i ordery, i muzyka
i stukał tajny szyfr.
Diabły w sercu swoim głupim, bo niedobrym
rozwiązywały biało-czerwony problem.

Flaga łkała: — Czym powinna
zginąć bo jestem inna?
Bo nie taka… dyplomatyczna,
bo tragiczna, bo nostalgiczna;
ta od mgieł i tkliwej rozpaczy,
i od serca, które nic nie znaczy,
flaga jak ballada Szopenowska,
co ją tkała Matka Boska.

Ale wtedy przyszła dziewczyna
i uniosła flagę wysoko,
hej, wysoko, ku samym obłokom!
Jeszcze wyżej, gdzie się wszystko zapomina,
jeszcze wyżej, gdzie jest tylko sława
i Warszawa, moja Warszawa!
Warszawa, jak piosnka natchniona,
Warszawa biało-czerwona,
biała jak śnieżna lawina,
czerwona jak puchar wina,
biało-czerwona, biało-czerwona, hej, biało-czerwona.

Obóz Altengrabow, 1 października 1944

Leopold Staff - Tajemnica chleba i wina

Jerzy Nowosielski, Ostatnia wieczerza

    

                    I

Stałem na polnej drodze koło Męki Bożej:
Jedna ręka odbita od nagiego ciała,
Nad tłumem, co się w lęku u stóp krzyża korzy,
Groźnie na rdzawym gwoździu w powietrzu się chwiała.

I pieśń, która rzuciwszy na świat klątwę, trwoży
Bezlitosnymi sądy i zemstą tchnie cała,
Płynęła z beznadziejną krwią zachodniej zorzy,
Z której, jak z krwawej chusty, śmierć patrzyła biało.

O, nie takim Cię, Mistrzu, kocham i czczę Ciebie,
Coś nie niższy miłością niż słońce na niebie:
Świeci, wszystkim, nikogo gniewnie nie przeklina.

Pszeniczne, złote łany i słodkie winnice
Piękniej mi objawiają Twoje tajemnice
W darach życia, w postaci Twej chleba i wina.



                               II

Nie! Nie do sprawiedliwych, co na śmierć cię żeną,
Lecz do cię przebaczenia Mistrz przyszedł, o, łotrze,
Któremu usta Jego, konając, najsłodsze
Słowo rzekły miłości, spłaconej krwi ceną.

Nie do bogatych pychą zimnej cnoty, jeno
Do ciebie, nierządnico, której nikt nie otrze
Dziś łez, jak włosy twoje, od pajęczyn wiotsze,
Otarły Jego blade stopy, Magdaleno.

Pogardzonych ukochał ten święty wyrzutek,
Co nie znał złych ni winnych, jeno serca smutek
I łzy, którymi każda zakwita godzina.

I marzył wśród Wieczerzy Ostatniej Rozpaczy,
By, nie mogąc łez zleczyć, choćby ten prostaczy,
Najprostszy pozostawić dar chleba i wina.



                           III

W domu pogardzonegoś wieczerzał celnika,
Od nieczystej niewiasty wodę piłeś z dzbanka,
Nierządnicyś odpuścił grzechy i kochanka,
A łotrwiś dał słowo, które raj odmyka.

Łotr, nierządnica, celnik i Samarytanka
To najcudniejsze róże Twojego kwietnika,
Grona winnicy, kędyś zrównał robotnika
Ostatniego z tym, który pracował od ranka.

O, bo Ty wiesz, że głębsza niż wina i cnota
Jest tajnia duszy ludzkiej i serca tęsknota,
Ku której z dalaś przyszedł jak dobra nowina.

I że serc prawdę, miłość, tylko miłość rodzi,
Jak słońce z ziemi prochu i próchna wywodzi
Najcudniejszy, radosny dar chleba i wina.